​لعل بدخشان در قرون وسطی در ممالک اسلامی شهرت عمومی داشته و دردوارین اکثر شعرا ذكر شده است. معادنیکه از آن لعل بر می آید به خارج بدخشان خاص،  در شفنان به ساحل طرف راست دریای آمو بوده است مارکو بولوسیاح نیز وجود آنرا تصدیق نموده. علاقه که لعل از آن استخراج میشد درین وقت به تاجکستان متعلق است لاجورد بدخشان مانند امروز در قرون وسطی نیز شهرت داشت معادن آن در مجرای علیای کوکچه واقع و تجارت آن منحصر به حکومت است.

در بدخشان اقسام میوه و خوراکه پیدا می شود پیداوار عمده زراعتی آن عبارة از گندم،  جو،  نخود،  باقلی،  کوکنار وزغر می باشد اراضی زیادی للی کاری می شود لکن در برخی مناطق اراضی آبی نیز وجود دارد امتیاز عمده ئی که اراضی بدخشان دارد این است که در زمین های للمی آن هرگونه نباتات زرع شده میتواند در علاقه  های جرم بهارك، زردبو شکمش و شغنان هرنوع ـ میوه موجود بوده مخصوصا سیب بهارك و رستاق شهرت زیاد دارد آب و هوای بدخشان از هر حیث صحی و خوشگوار می باشد. لذا درین منطقه امراض هم کمتر به نظر می رسد

از جمله مواشی اهلی مخصوصا، بز گوسفند، اسپ گاومیش در بدخشان تربیه می شود یکنوع گاومیش که خش گاو گفته می شود درین منطقه بکثرت پیدا می شود و از موی دم آن پشه پران (چوری) ساخته می شود. گوسفند نوع کدی در بدخشان مشهور است در جنگل های بدخشان از حیوانات درنده شیر پلنگ خرس پیدا می شود هكذا در علاقه درواز گرگ، روباه خفك كه پوست آن نفیس و از امتعه تجارتی و قیمتی می باشد وجود دارد پسته و بزغنج در نواحی رستاق و درواز بکثرت موجود است. در حصص هموار جرم و مواضع بلند و مرتفع آن شقاقل به وفرت موجود می باشد این نبات در طب اهمیت زیادی دارد بنفشه و سمارق در جمیع نقاط بدخشان پیدا می شود در توابع بدخشان خصوصا زردیو زرشک زیادتر پیدا می شود (کور) که از نباتات طبی بوده و خیلی مفید ثابت شده و برای خوراکه به حیث سبزی نیز از آن استفاده می نمایند در بسا نقاط بدخشان یافته می شود.

در شهر اعلی بدخشان حکومات و علاقه داری های ذیل متعلق است.

  ۱ حکومت درجه ۲ جرم که شامل دو علاقه داری بوده یکی علاقه داری درجه ۳ بهارك دیگر علاقه داری درجه  ۳ کران و منجان .

۲ حکومت درجه ۲ درواز که علاقه داری درجه اول خواهان نیز به آن مربوط است.

 ۳  حکومت درجه ۳ اشکاشم که علاقه داری های درجه ۲ زیبا و علاقه داری شغنان به آن ارتباط دارد.

۴  حکومت درجه ۳ کشم

۵  حکومت درجه ۴ واخان

۶  علاقه داری درجه ۲ راغ.

علاقه داری درجه ۲ شهر بزرگ

همچنین مکاتب ذیل در علاقه  های مربوط بدخشان دائر است.

۱  مكتب ابتدائی کشم  واقع قبر شاه.

۲  مكتب ابتدائى جرم  واقع مرکز حکومت جرم.

 ٣  مكتب ابتدائی شهران خاش  واقع شهران حکومت جرم.

۴  مكتب ابتدائى بهارك جرم.

۵  مكتب ابتدائی شغنان واقع علاقه داری شفغان.

۶  مكتب ابتدائی درواز  واقع مالقی حکومت درواز می باشد مرکز حکومت اعلی شهر فیض آباد بوده که ارتفاع آن از سطح بحر ۳۵۰۰ فت (۱۰۷۷) متر و مسافه آن از کابل مرکز افغانستان ۷۳۹ کیلومتر می باشد. (قاموس جغرافیای افغانستان)